- Vĩnh An

---

Tôi biết trước đây, Đông Yên đã từng làm thơ, nhưng tôi vẫn ngạc nhiên thán phục trước công trình tuyển tập thơ Anh-Mỹ của ông. Ông đã thực hiện công trình này như một học giả uyên bác mà đặc tính trổi vượt là sự làm chủ tiếng Việt, qua việc dùng từ chính xác, cách đảo câu đảo ngữ làm cho bản dịch rất dễ đọc. Nhưng trước hết ông dịch như một nhà thơ, một người có tâm hồn bay bổng như cánh chim phượng hoàng. Sự nhạy cảm đầy chất nghệ sĩ của ông đã làm cho ông dễ dàng nắm bắt mạch thơ và đồng cảm với cảm xúc thiên tài của một Robert Frost, hay một Lord Byron, một William Wordsworth, một Shelley, một John Keats …
Có thể nói Đông Yên đã dịch thơ cùng lúc với hai tinh thần mà Pascal đã nói: tinh thần tinh tế (esprit de finesse) và tinh thần hình học (esprit géométrique). Với tinh thần tinh tế, ông có sự đồng cảm đặc biệt với các tác giả Anh-Mỹ. Tiến sĩ Hoàng Anh Dũng đã dùng một thuật ngữ của thiền tông để diễn tả tâm thái này là NGỘ. Nếu các thi hào Anh Mỹ đã “ngộ” khi viết ra thơ của họ, thì Đông Yên cũng “ngộ” để dịch ra thơ của họ. Chúng ta có hai cái ngộ của tác giả và dịch giả, vì khi dịch tài năng của Đông Yên đã viết ra một bài thơ khác, một bài kệ từ một đề mục chung của sư tổ bên cạnh những bài kệ khác.
Với tinh thần hình học trước mỗi bài thơ dịch ông đã mang lại cho độc giả lời giới thiệu và sự phân tích sâu sắc của ông về tác giả và bài thơ ấy. Những cảm nhận đó xác đáng và giúp người đọc dễ dàng bắt nhịp với bài thơ mà độc giả sắp đọc. Xin đan cử những nhận định chính xác và thâm thúy mà ông viết về Robert Frost: “Nhà thơ hóa dạng các chi tiết vật lý thành một dạng trầm tư về sự căng thẳng nào đó (…) giữa trách nhiệm cuộc sống và quyến rũ sâu thẳm của cái chết, giữa con vật và kẻ siêu nhân, giữa thiên nhiên hữu hình và nhãn giới xa xăm trừu tượng siêu hình… ”
... Nhưng khi viết những dòng trên một câu hỏi làm bản thân tôi trăn trở: Thi ca lãng mạn có cần cho chúng ta hôm nay không? Tôi muốn hiểu cái hôm nay là thời hiện tại của cuộc cách mạng công nghiệp lần hai vì khoa học đã chiếm lĩnh hầu hết mọi lãnh vực xã hội và người ta đang nói đến một thế giới phẳng mà nhiều lúc tôi thấy tầm thường đến độ nhàm chán. Trong thế giới phẳng ấy, chiều kích thứ tư mà Đông Yên có đề cập bị thu nhỏ trong sự điêu tàn và hệ quả của thực dụng thống trị là sự xuất hiện của những trào lưu văn học khá bế tắc như thứ văn chương không cốt truyện, không nhân vật, không tình tiết, hội họa nhiều khi chỉ còn là khung vải tô đen hay bôi trắng lợn cợn vài đường nét rối bời hoặc chỉ là những khung màu hình học đặt kề nhau, kịch nghệ là sân khấu của những nhân vật phi lý, lạc lỏng với những cử điệu máy móc của rô-bốt. Cái ngày hôm nay là như thế vì thế-giới-con-người vắng bóng nhường chỗ cho thế giới của các đồ vật, con người đã bị cơ-tâm làm hư hoại để cho máy móc điều khiển và cũng trở thành máy móc. Trong bối cảnh ấy, thi ca lãng mạn đã trở nên cần thiết cho tôi: nó giúp tôi tìm thấy khung trời uyên nguyên còn sót lại chưa bị ô nhiễm môi sinh làm hư hoại; nó kể lại cho tôi tiếng-lòng vui mừng hay thổn thức của các con tim chưa hóa đá của những thi nhân lãng mạn; nó mở ra cho tôi bầu trời siêu nhiên của các mầu nhiệm để với chiều kích thứ tư tôi có thể chạm tay vào vĩnh cửu. Và chính nhà thơ-học giả Đông Yên với công trình này của ông đã trả lại cho tôi một miền đất hứa, đầy mơ mộng và ấm áp tình người trong những rung động tế vi nhất, cũng đầy sự ủi an khích lệ đến từ một niềm tin thần bí nào đó. Vì vậy, trước công trình này một lần nữa tôi xin nói với Đông Yên:
RẤT CHÂN THÀNH CÁM ƠN
Vĩnh An