Bức Thư bị Đánh Cắp - The Purloined Letter - Edgar Allan Poe

(…)
- "Nhưng người nầy có thực sự là một nhà thơ không? Có hai anh em, theo tôi biết, và cả hai đều nổi tiếng về văn chương. Tôi tin giáo sỹ đã viết rất cao siêu về Toán Vi Phân. Ông ta là một nhà toán học, chứ không phải nhà thơ."
- "Ông sai rồi. Tôi biết rõ ông ấy lắm. Ông vừa là nhà toán học vừa là nhà thơ. Vì vừa là nhà thơ vừa là nhà toán học, ông suy luận giỏi; nếu chỉ là một nhà toán học không thôi thì có thể ông ấy không suy luận gì cả, và như thế đã phó mặc cho Trời Đất."
- "Ông làm tôi ngạc nhiên với những ý kiến đó, những ý kiến mâu thuẫn với tiếng nói của thế giới. Chắc ông không muốn phủ nhận tư tưởng cổ truyền của nhiều thế kỷ. Suy luận toán học từ lâu được xem như suy luận xuất sắc nhất."
- "Ông có thể đoan chắc rằng tất cả tư tưởng dân gian, những quy ước được mọi người chấp thuận đều là ngu xuẩn, vì chúng chỉ thích hợp cho số đông. Các nhà toán học, tin tôi đi, đã cố hết sức để phổ biến sự sai lầm phổ thông như ông ám chỉ, tuy nhiên đó là một sai lầm được quảng bá như chân lý."
- "Tôi thấy ông đang tranh biện với một số nhà số học ở Paris; nhưng ông cứ nói tiếp."
"Tôi tranh cãi về tiềm năng và giá trị loại suy luận được nuôi dưỡng trong bất kỳ hình thức nào khác hơn là luận lý trừu tượng. Đặc biệt, tôi không đồng ý lối suy luận được rao giảng trong nghiên cứu toán học. Toán học là khoa học về hình thức và định lượng; luận lý toán học là luận lý chỉ áp dụng cho quan sát về hình thức và định lượng. Sai lầm lớn nằm ở chỗ giả định rằng ngay cả những chân lý về cái mệnh danh là số học thuần túy cũng là những chân lý trừu tượng hay tổng quát. Và sai lầm nầy rất thái quá nên tôi thắc mắc về độ phổ quát mà nó được đón nhận. Những định đề toán học không phải là những định đề về chân lý phổ quát. Những gì đúng về tương quan – về hình thức và định lượng – thường sai một cách thô bạo về mặt đạo đức, chẳng hạn. Trong đạo đức học, thường không đúng nếu cho rằng những thành tố gộp lại tương đương với toàn bộ. Định đề đó cũng sai trong hóa học. Nếu xét về động cơ, định đề đó thất bại; vì hai động cơ riêng biệt cho một giá trị nào đó không nhất thiết có một giá trị khi hợp nhất lại, tương đương với tổng số của những giá trị cá thể. Có nhiều chân lý toán học khác chỉ đúng bên trong những giới hạn về tương quan. Nhưng, từ những chân lý hữu hạn, qua thói quen, nhà toán học suy luận tựa như chúng tuyệt đối có thể được áp dụng một cách phổ quát – tựa như thực sự thế giới tưởng tượng chúng là thế.
Tóm lại, tôi không bao giờ trực diện với một nhà toán học nào có thể tin cậy được khi nói về nghiệm số bằng nhau, hay một nhà toán học nào không lén lút tin một cách vô điều kiện vào phương trình
x² + px = q
Hãy nói với những người đó rằng, qua thực nghiệm, ông tin rằng có thể có những trường hợp trong đó x² + px hoàn toàn không bằng q. Sau kh i đã làm cho họ hiểu ông muốn nói gì, ông hãy nhanh chân chạy đi; vì chắc chắn họ sẽ đấm gục ông đấy.
"Tôi muốn nói rằng, nếu giáo sỹ không gì hơn là một nhà toán học, thì viên cảnh sát trưởng không cần phải trả cho tôi một ngân phiếu. Tuy nhiên, tôi biết ông ấy vừa là nhà toán học vừa là nhà thơ; và những biện pháp của tôi được điều chỉnh theo sở năng của ông ta, dựa trên những hoàn cảnh chung quanh ông ta. (...)