Đại Cương
Chính xác “Tiền Ảo (Virtual Money / Virtual currency)” có vẻ như là tên gọi chung cho tất cả các loại tiền định số (digital currency / digital money’). Thực ra, “virtual money” chỉ là một trong những loại ảo; và “Tiền Ảo” trong loạt bài nầy được dùng để chỉ tất cả những loài tiền điện tử (electronic currency), chứ không riêng cho loại tiền “virtual money.”
Tiền mã hóa (hoặc tiền điện tử) là hồ sơ được lưu trữ trong cơ sở dữ liệu phân tán trên Internet, trong cơ sở dữ liệu máy tính điện tử, trong thiết bị kỹ thuật số hoặc trong thẻ cứng có giá trị lưu trữ. Ví dụ về các loại tiền tệ kỹ thuật số bao gồm tiền mã hóa (cryptocurrency), tiền ảo (virtual currency), tiền định số ngân hàng trung ương (central bank digital currency), vàng điện tử (e-Gold), và tiền mặt điện tử (e-Cash).
Nói cách khác, tiền định số là bất kỳ loại tiền nào hay tài sản giống như tiền, chủ yếu được quản lý, tích trữ hay trao đổi trên các hệ thống điện toán, nhất là trên Internet. Tiền định số có thể được tồn trữ trên một cơ sở dữ liệu được phân phối trên Internet (distributed database), một cơ sở dữ liệu điện toán tập trung (centralized electronic computer database) thuộc quyền sở hữu của một công ty hay ngân hàng, bên trong những tập định số (digital files) hay thậm chí trên một thẻ tồn trữ giá trị (stored-value card)
Các loại tiền định số thể hiện các đặc tính tương tự như các loại tiền khác, nhưng không có hình thức vật lý của tiền giấy và tiền xu. Vì không có dạng vật lý, chúng cho phép thực hiện các giao dịch gần như tức thời và không chịu những cước phái như tiền quy ước. Vì không do cơ quan chính phủ phát hành, tiền ảo không nằm dưới quyền kiểm soát của các chính phủ, và không được coi là tiền giấy pháp định nên chúng cho phép chuyển quyền sở hữu qua biên giới chính phủ.
Những loại tiền tệ này có thể được xử dụng để mua hàng hóa và dịch vụ vật chất, nhưng cũng có thể bị hạn chế đối với một số cộng đồng nhất định, chẳng hạn như để xử dụng trong trò chơi trực tuyến. Một loại tiền định số thường được giao dịch cho một loại tiền định số khác bằng cách xử dụng các chiến lược và kỹ thuật kinh doanh chênh lệch giá.
Tiền định số có thể được tập trung hóa, nơi có điểm kiểm soát trung tâm đối với nguồn cung tiền hoặc phi tập trung, nơi quyền kiểm soát nguồn cung tiền có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau.
*** ATTENTION:
Trong khi mọi thứ tiền định số đều được gọi là “TIỀN ẢO,” thực ra tất cả chúng đều đặt nền tảng trên “TIỀN THẬT.” Chúng được mua bằng DOLLARS, EUROS,GBP, JPY, v.v.. theo những điều kiện giá cả, kỹ thuật và an ninh khác nhau. Nếu không muốn dùng tiền thật để “mua” tiền ảo, thì người ta có thể tìm cách “đào bitcoin (bitcoin mining),” một kế sách cám dỗ, kích thích, và lôi cuốn người tham gia vào chính hệ thống Bitcoin. Đây có thể là một trong những chiêu thức giúp Bitcoin tránh mọi trách nhiệm trực tiếp nếu sai lầm xảy ra.
- Khi trở thành tiền ảo, giá trị thực của các khoản tiền nầy được khai thác ít nhất từ hai bên: (1) sở hữu chủ của tiền định số, và (2) sở hữu chủ của hệ thống định số. Đám đầu sỏ nầy không đơn thuần lưu giữ tiền thật để chờ hoàn lại cho người mua, mà họ bắt đầu dùng số tiền thật đó để kinh doanh làm giàu – một hình thức mượn đầu heo nấu cháo, chưa kể đến nhiều loại sở phí giao dịch khác nhau mà họ và các thành phần trung gian buộc khách hàng phải trả.
- Khi trở thành tiền ảo, tiền nầy bắt đầu đi vào cuộc phiêu lưu không biên giới, thoát ly khỏi quyền kiểm soát của các chính phủ, đồng thời sẵn sáng khứng chịu những hiểm họa khôn lường của chủ nghĩa lưu manh quốc tế.
- Nhiều người trong lãnh vực tiền ảo đã bày tỏ lo ngại về sự điều tiết của chính phủ đối với tiền ảo. Trong khi việc kết liễu những hệ thống như Bitcoin càng ngày càng tỏ ra khó khăn hơn, hầu như không thẻ xảy ra, về mặt lý thuyết, các chính phủ vẫn có thể tuyên bố bất hợp pháp việc sở hữu tiền ảo hay tham gia vào các hệ thống này.
Phân Loại
Dưới đây là sơ đồ phân loại tiền nói chung của Morten Linnemann Bech and Rodney Garratt.
-
Universally Accessible: tiền quy ước và tiền định số phổ quát nhất và rộng rãi nhất về mặt giao dịch, bao gồm tiền ký thác ngân hàng, tiền định số qua trung gian ngân hàng trung ương, tiền định số do ngân hành trung ương phát hành, tiền mã hóa (cryptocurrency), tiền mặt, tiền hàng hóa (commodity money).
-
Electronic (Tiền điện tử): Tiền ảo (virtual money), tiền ký thác ngân hàng, tiền định số qua trung gian ngân hàng trung ương, tiền mã hóa do ngân hành trung ương phát hành, tiền mã hóa (cryptocurrency), dự trữ ngân hàng trung ương.
- Tiền ngân hàng trung ương phát hành: tiền định số qua trung gian ngân hàng trung ương, tiền mã hóa do ngân hành trung ương phát hành, tiền mã hóa (cryptocurrency), dự trữ ngân hàng trung ương.
- Giao dịch tay đôi (peer-to-peer): tiền định số qua trung gian ngân hàng trung ương, tiền mã hóa do ngân hành trung ương phát hành, tiền mã hóa (cryptocurrency), dự trữ ngân hàng trung ương, tiền địa phương (local money), tiền mặt, tiền hàng hóa (commodity money).
Lịch Sử
Vào năm 1993, một tài liệu nghiên cứu của David Chaum đề xuất khái niệm về tiền định số (digital cash). Vào năm 1989, ông thành lập
DigiCash, một công ty tiền điện tử (electronic cash) ở Amsterdam để thương mại hóa những khái niệm của ông trong công trình nghiên cứu đó. Công ty nầy khai phá sản vào năm 1998.
e-Gold , xuất hiện vào năm 1996, là tiền Internet đầu tiên được xử dụng rộng rãi, và lớn mạnh với vài triệu người dùng, trước khi bị chính phủ Hoa Kỳ đóng cửa vào năm 2008. E-gold được các viên chức và giới hàn lâm Hoa Kỳ xem như một loại tiền định số. Vào năm 1997, Coca-Cola đề nghị mua các máy bán hàng (vending machines) bằng tiền định số. PayPal khởi động dịch vụ tiền định số (USD-denominated service) vào năm 1998. Vào năm 2009,
bitcoin ra đời, đánh dấu sự khỏi đầu của loại tiền định số dựa trên
blockchain (chuỗi khối), không có trung tâm dịch vụ, và không có trữ kim vật lý (tangible assets in reserve).
Blockchain (chuỗi khối), tên ban đầu là
block chain là một cơ sở dữ liệu phân cấp lưu trữ thông tin trong các khối thông tin được liên kết với nhau bằng mã hóa và mở rộng theo thời gian. Mỗi khối thông tin đều chứa thông tin về thời gian khởi tạo và được liên kết tới khối trước đó, kèm một mã thời gian và dữ liệu giao dịch.
Blockchain được thiết kế để chống lại việc thay đổi dữ liệu: Một khi dữ liệu đã được mạng lưới chấp nhận thì sẽ không có cách nào thay đổi được nó.
Blockchain lần đầu tiên được phát minh và thiết kế bới Satoshi Nakamoto vào năm 2008 và được hiện thực hóa vào năm sau đó như là một phần cốt lõi của Bitcoin, khi công nghệ
blockchain đóng vai trò như là một cuốn sổ cái cho tất cả các giao dịch. Qua việc sử dụng mạng lưới ngang hàng và một hệ thống dữ liệu phân cấp, Bitcoin blockchain được quản lý tự động. Việc phát minh ra
blockchaincho Bitcoin đã làm cho nó trở thành loại tiền tệ kỹ thuật số đầu tiên giải quyết được vấn đề double spending (chi tiêu gian lận khi 1 lượng tiền được dùng 2 lần). Công nghệ này của Bitcoin đã trở thành nguồn cảm hứng cho một loạt các ứng dụng khác. Loại tiền nầy tỏ ra có khả năng chống lại chính sách điều tiết của chính phủ, vì không có tổ chức trung tâm hay con người có quyền vô hiệu hóa nó.
Sau
DigiCash là
Dot-com bubble và
Liberty Reserve (2006). Hệ thống nầy cho phép người dùng đổi Dollars hay Euros sang Liberty Reserve Dollars hay Euros và hoán đổi chúng một cách tự do với lệ phí 1%.
Một số hoạt động tiền định số mang tai tiếng đã xử dụng kế sách lừa đảo Ponzi và rửa tiền, và đã bị chính phủ Hoa Kỳ truy tố về tội hoạt động không có giấy phép.
Q coins> hay
QQ coins là một loại tiền định số dựa trên hàng hóa (commodity-based digital currency) trên hệ
Tencent QQ. Q coins>rất hữu hiệu ở Trung Quốc nên được tiếng đã từng khuynh đảo đồng nhân dân tệ do đầu cơ.
BITCOIN: Quan tâm gần đây đối với tiền mã hóa (cryptocurrency) đã khôi phục sự quan tâm đối với tiền định số, nói chung, và
BITCOIN, nói riêng, hiện là loại tiền định số được xử dụng và chấp nhận rộng rãi nhất.
Những Thứ Loại
Như đã đề cập bên trên, thuật ngữ “Digital Currency (tiền định số)” ám chỉ một loại tiền điện tử với những đặc tính riêng biệt. Về phương diện luật pháp và kỹ thuật, đã có vô số định nghĩa pháp lý về tiền định số và nhiều thứ loại của chúng. Nhiều tài phán chính phủ đã đưa ra định nghĩa đặc thù của chính họ về những thuật ngữ bằng tiếng Anh như
digital currency, virtual currency, cryptocurrency, e-money, network money, e-cash, và những dạng khác của
digital currency. Bên trong bất ký tài phán chính phủ nào, những cơ quan khác nhau và những phần hành điều tiết khác nhau đưa ra những định nghĩa khác nhau và thường mâu thuẫn nhau dựa trên những đặc tính riêng của từng thứ loại.
-
“Digital” và “Virtual” (Tiền định số và tiền ảo)
Theo định nghĩa năm 2012 của Ngân Hàng Trung Ương European Central Bank, “virtual currency” là một loại tiền định số không điều tiết, được phát hành và thường được kiểm soát bởi những người sáng lập ra chúng, được xử dụng và chấp nhận giữa các thành viên của một cộng đồng nào đó. Bộ Tài Chánh Hoa Kỳ, năm 2013, đã định nghĩa nó vắn tắt hơn như một phương tiện trao đổi, hoạt động như một loại tiền tệ trong một số môi trường nào đó, nhưng không có tất cả những thuộc tính của tiền thật. Bộ nầy còn nói rằng tiền “virtual currency” không có tư cách tiền tệ luật định trong bất kỳ tài phán nào.
Theo Ngân Hàng Bank for International Settlements, 11 2015, “digital currency” là một tài sản được biểu tượng dưới một hình thức định số và có một số đặc tính tiền tệ”
-
”Digital currency” và
“cryptocurrency” (Tiền định số và tiền mã hóa)
“Cryptocurrency” là một thứ loại (sub-type) của “digital currency” và là một tài sản định số dựa trên thuật mã hóa để liên kết những chữ ký định số của các vụ chuyển khoản, giao dịch tay đôi và phi tập trung. “Khi được thiết kế với một chuỗi khối (blockchain), hệ thống dữ liệu định số hay hệ thống lưu hồ sơ xử dụng mã hóa để biên tập những ngăn dữ liệu được phát tán qua các trung tâm dịch vụ. Hệ thống đầu tiên và phổ biến nhất là BITCOM, một hệ thống tiền tệ điện tử tay đôi (peer-to-peer electronic monetary system) dựa trên mã hóa.
-
”Digital currency” và
Tiền Quy Uớc
Phần lớn tiền quy ước là tiền ngân hàng được giữ trên các máy điện toán. Trong một số trường hợp, chúng được xem như tiền định số. Người ta có thể cho rằng xã hội mỗi ngày một phi tiền mặt có nghĩa là tất cả tiền tệ đang trở thành tiền định số, nhưng chúng không được trình bày với chúng ta như thế.